ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానం నాత్మానమవసాదయేత్ ।
ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బంధుః ఆత్మైవ రిపురాత్మనః ॥ 5
ఉద్ధరేత్, ఆత్మనా, ఆత్మానమ్, న, ఆత్మానమ్, అవసాదయేత్,
ఆత్మా, ఏవ, హి, ఆత్మనః, బంధుః, ఆత్మా, ఏవ, రిపుః, ఆత్మనః.
ఆత్మనా = వివేకయుక్తమైన మనస్సుతో; ఆత్మానమ్ = జీవాత్మను; ఉద్ధరేత్ = (సంసారసాగరం నుండి) ఉద్ధరించుకో; ఆత్మానమ్ = మనస్సును; న అవసాదయేత్ = అధోగతిని పొందనివ్వకు; హి = ఏలన; ఆత్మా ఏవ = మనస్సే; ఆత్మనః = జీవునికి; బంధుః = ముక్తికి సహాయం చేసేది, (బంధువు) ఆత్మా ఏవ = మనస్సే; ఆత్మనః = జీవత్మాకు; రిపుః = శత్రువు.
తా ॥ మనుష్యుడు వివేకయుక్తమైన మనస్సుతో తనను తాను సంసారం నుండి ఉద్ధరించుకోవాలి (యోగారూఢుడు కావాలి). ఎన్నడూ కూడా విషయాసక్తిని పొందకూడదు. [ఎందుకంటే, శుద్ధమైన మనస్సే మనుజునికి యథార్థమైన హితాన్ని చేకూర్చే మిత్రుడు. (ముక్తికి కారణం) . విషయాసక్తమైన మనస్సే మనుజునికి పరమశత్రువు. (బంధకారణం).] – మధుసూదన సరస్వతి
స్వామి వివేకానంద ఇలా అంటున్నారు:
“విధి అంటూ ఏదీ లేదు. మన జీవితం మన ప్రారబ్ధ కర్మల, మన కర్మల పర్యవసానమే. ఈ విధంగా మనమే మన కర్మలను రూపొందించుకొంటున్నామంటే, వాటిని నశింపచేసుకోవడమూ మనకు సాధ్యమే అన్నది నిజమే కదా?
“గొంగళిపురుగు తన దేహంనుండి స్రవించే పదార్థంతో తన చుట్టూ తానే గూడు కట్టుకొని, దాన్లో తానే బందీ అవుతోంది. అక్కడే ఉంటూ అది ఏడ్వవచ్చు, రోదించవచ్చు, ఆక్రోశించవచ్చు. కాని దాని సహాయానికి ఎవరూ రారు. చివరకు అదే జ్ఞానం పొంది, అందమైన సీతాకోక చిలుకలా బయటకు వస్తుంది. ప్రాపంచిక బంధాలకు సంబంధించి మన పరిస్థితీ ఇదే. యుగయుగాలుగా మనమూ జనన మరణ చక్రంలో తిరిగివస్తున్నాం. ఇప్పుడు దుఃఖం అనుభవిస్తున్నాం, మనం బందీగా ఉండడం గురించి విలపిస్తూ దొర్లుతున్నాం. కాని ఏడ్వడం వలనా, వాపోవడం వలనా ఏ ప్రయోజనమూ లేదు. ఈ బంధాలను ఛేదించడంలో మనం అకుంఠిత ప్రయత్నం చేయాలి.
“అన్ని బంధాలకు ముఖ్యకారణం అజ్ఞానం. మనిషి స్వభావరీత్యా దుష్టుడు కాడు, ఏనాడూ కాడు. అతడు స్వభావరీత్యా పునీతుడు, పూర్తిగా పావనమైన వాడు. ప్రతి మనిషీ దైవాంశసంభూతుడు. నువ్వు చూసే ప్రతి మనిషి స్వభావంలో భగవంతుడే. ఈ స్వభావం అజ్ఞానం వలన మరుగుపరచబడింది. ఈ అజ్ఞానమే మనలను బంధితులుగా చేసివేసింది. అన్ని దుఃఖాలకూ అజ్ఞానమే కారణం. అన్ని దుశ్చర్యలకూ అజ్ఞానమే కారణం. జ్ఞానం లోకాన్ని మంచిదిగా చేస్తుంది. జ్ఞానం అన్ని దుఃఖాలనూ తొలగిస్తుంది. జ్ఞానం మనలను స్వతంత్రులుగా తీర్చిదిద్దుతుంది. ఏ జ్ఞానం? వైదిక జ్ఞానమా? విజ్ఞానశాస్త్రమా? ఖగోళశాస్త్రమా? భూగోళశాస్త్రమా? అవన్నీ మనకు కాస్త తోడ్పడతాయి, కించిత్తు తోడ్పడుతున్నాయి. స్వస్వరూపానికి సంబంధించిన జ్ఞానమే నిజమైన జ్ఞానం. ‘నిన్ను తెలుసుకో’. మీరు నిజానికి ఎవరు, మీ యథార్థమైన స్వభావం ఏదన్నది తెలుసుకోవాలి. ఆ అనంత స్వభావాన్ని మీలో అనుభూతి చేసుకోవాలి. అప్పుడు బంధాలన్నీ తెగిపోతాయి.”
Sri Ramakrishna Says —
శ్రీ రామకృష్ణులు: “అనేక మార్గాలు ఉన్నాయి; అన్నీ భగవంతుని చేరటానికే! ఒక్కో మతం ఒక్కో మార్గం. ఉదాహరణకు కాళికాలయాన్ని విభిన్న మార్గాల ద్వారా చేరుకోవచ్చు. కొన్ని మార్గాలు పరిశుభ్రంగా ఉంటాయి, కొన్ని అపరిశుభ్రమైనవి. పరిశుభ్రమైన మార్గం గుండా పోవటం మంచిది.
“అనేక మతాలు, అనేక మార్గాలు; అన్నిటిని చూసేశాను. వాటిలో ఇప్పుడు నాకు ఆసక్తి లేదు. అన్నీ పరస్పరం కలహించుకుంటున్నాయి. ఇక్కడ ఎవరూ అన్యులు లేరు, మీరు నా సొంత మనుష్యులు. మీతో చెబుతున్నాను. నేను చివరగా తెలుసుకున్నది ఇదే: భగవంతుడు పూర్ణుడు, నేను ఆయన అంశం. ఆయన ప్రభువు, నేను ఆయన దాసుడను. మళ్ళీ, కొన్ని వేళల్లో ఆయనే నేను, నేనే ఆయన అనీ భావిస్తాను.”
భక్తులు నిశ్చలంగా కూర్చుని వింటున్నారు. (Source: శ్రీ రామకృష్ణ కథామృతం)