యత్రోపరమతే చిత్తం నిరుద్ధం యోగసేవయా ।
యత్ర చైవాత్మనాత్మానం పశ్యన్నాత్మని తుష్యతి ॥ 20
సుఖమాత్యంతికం యత్తత్ బుద్ధిగ్రాహ్యమతీంద్రియమ్ ।
వేత్తి యత్ర న చైవాయం స్థితశ్చలతి తత్త్వతః ॥ 21
యం లబ్ధ్వా చాపరం లాభం మన్యతే నాధికం తతః ।
యస్మిన్ స్థితో న దుఃఖేన గురుణాపి విచాల్యతే ॥ 22
తం విద్యాద్దుఃఖసంయోగవియోగం యోగసంజ్ఞితమ్ ।
స నిశ్చయేన యోక్తవ్యో యోగోఽనిర్విణ్ణచేతసా ॥ 23
యత్ర, ఉపరమతే, చిత్తమ్, నిరుద్ధమ్, యోగసేవయా,
యత్ర, చ, ఏవ, ఆత్మనా, ఆత్మానమ్, పశ్యన్, ఆత్మని, తుష్యతి.
సుఖమ్, ఆత్యంతికమ్, యత్, తత్, బుద్ధిగ్రాహ్యమ్, అతీంద్రియమ్,
వేత్తి, యత్ర, న, చ, ఏవ, అయమ్, స్థితః, చలతి, తత్త్వతః.
యమ్, లబ్ధ్వా, చ, అపరమ్, లాభమ్, మన్యతే, న, అధికమ్, తతః,
యస్మిన్, స్థితః, న, దుఃఖేన, గురుణా, అపి, విచాల్యతే.
తమ్, విద్యాత్, దుఃఖ సంయోగ వియోగమ్, యోగసంజ్ఞితమ్,
సః, నిశ్చయేన, యోక్తవ్యః, యోగః, అనిర్విణ్ణ చేతసా.
యత్ర = ఎప్పుడు; యోగసేవయా = యోగాభ్యాసంతో; నిరుద్ధమ్ = ప్రత్యాహృతమొనర్చబడిన; చిత్తమ్ = మనస్సు; ఉపరమతే = ఉపరతి పొందుతోందో; యత్ర చ = మరియు ఎప్పుడు; ఆత్మనా = శుద్ధ మనస్సుతో; ఆత్మానమ్ = ఆత్మను; పశ్యన్ = చూస్తూ; ఆత్మని ఏవ = ఆత్మయందే; తుష్యతి = ఆనందిస్తోందో.
అయమ్ = ఈ యోగి; యత్ = ఏ; బుద్ధి గ్రాహ్యమ్ = ఇంద్రియ నిరపేక్షమైన బుద్ధితో గ్రహింపదగినదీ; అతీంద్రియమ్ = ఇంద్రియ గోచరం కానిదీ, విషయజనితం కానిదీ; ఆత్యంతికమ్ = అనంతమైన; తత్ = ఆ; సుఖమ్ = ఆనందాన్ని; వేత్తి = తెలిసికుంటాడో; యత్ర చ =మరియు ఎక్కడైతే; స్థితః ఏవ = తత్త్వంలో స్థితమై; తత్త్వతః = ఆత్మస్వరూపం నుండి; న చలతి = చలింపకుంటాడో, యం చ = మరియు దేనిని; లబ్ధ్వా = పొందితే; అపరమ్ = మరియొక; లాభమ్ = లాభాన్ని; తతః = దాని కంటే; అధికమ్ = ఎక్కువగా; న మన్యతే = ఎంచడో; యస్మిన్ = ఏ ఆత్మయందు; స్థితః = ఉంటే; గురుణా = దుస్సహమైన; దుఃఖేన అపి = దుఃఖంచే కూడా; న విచాల్యతే = చలించకుంటాడో. తమ్ = ఆ; దుఃఖ సంయోగ వియోగమ్ = దుఃఖ సంబంధాన్ని పోగొట్టే స్థితిని; యోగసంజ్ఞితమ్ = యోగమనబడేదాన్ని; విద్యాత్ = తెలుసుకోవాలి; అనిర్విణ్ణచేతసా = విసుగులేని చిత్తంతో; సః = ఆ; యోగః = యోగం; నిశ్చయేన = పట్టుదలతో; యోక్తవ్యః = అభ్యసించాలి.
తా ॥ [ ‘శాస్త్రం సన్న్యాసమని చెప్పే దాన్నే నిష్కామకర్మ యోగానుష్ఠానం అని గ్రహించు’ (గీత: 6–2) అనే శ్లోకంలో ‘యోగ’ శబ్దానికి అర్థం కర్మ అని చెప్పబడింది. ‘ఎక్కువగా భుజించేవానికి ధ్యానం (సమాధి) కుదురదు’ (గీత: 6–16 ) అనే శ్లోకంలో ‘యోగ’ శబ్దానికి అర్థం సమాధి అని చెప్పబడింది. ఈ రెండింటిలో ముఖ్యార్థం ఏది? – చెప్పబడుతోంది.] ఏ స్థితిలో యోగాభ్యాసం చేత నిరోధింపబడిన చిత్తం ఉపరతి పొందుతోందో, మరియు ఏ స్థితిలో యోగి శుద్ధచిత్తంతో ఆత్మచైతన్యాన్ని దర్శిస్తూ పరితుష్టుడవుతుంటాడో, –
తా ॥ ఏ స్థితిలో యోగి ఇంద్రియ నిరపేక్షమూ, బుద్ధిగ్రాహ్యమూ, అతీంద్రియమూ అయిన అనంతసుఖాన్ని అనుభవిస్తాడో, మరియు ఏ స్థితిలో ఉంటే యోగి ఆత్మ తత్త్వం నుండి అణుమాత్రమైన చలింపకుంటాడో,
తా ॥ ఏ స్థితిని పొందితే యోగి తదితరమైన లాభాలను ఉన్నతమైన వాటిగా భావించడో, దేనిలో స్థితమైతే (శస్త్ర నిపాతం శీతోష్ణాలు మొదలైన) మహాదుఃఖాల చేత కూడా చలించకుండా ఉంటాడో,
తా ॥ దుఃఖానికి ఆత్యంతిక నివృత్తి కలగడం అనే ఆ స్థితిని యోగమని గ్రహించు. విసుగు లేని చిత్తంతో పట్టుదల పూని ఈ యోగాన్ని అభ్యసించాలి.